Ήταν γεννημένος αριστοκράτης. Γόνος πλούσιας οικογένειας, σπουδαγμένος στη Σορβόννη, λάτρης της κλασικής μουσικής, βαθύς γνώστης των φιλοσοφικών ρευμάτων της εποχής του, έζησε όλα τα νεανικά του χρόνια ανεύθυνα, στηριζόμενος στη μεγάλη πατρική
περιουσία, της οποίας στα 52 χρόνια του έγινε ο μοναδικός κληρονόμος. Εθνικός Ευεργέτης

Η πορεία

Οβαρώνος Μιχαήλ Τοσίτσας ήταν ο εγγονός του Κωνσταντίνου Τοσίτσα, αδερφού του ευεργέτη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, Μιχαήλ Τοσίτσα. Ο παππούς του είχε εγκατασταθεί στο Λιβόρνο από τις αρχές του 19ου αιώνα, όπου απέκτησε μεγάλη περιουσία, αλλά και τον κληρονομικό τίτλο του βαρώνου. Μετά το θάνατό του ο πατέρας του ευεργέτη, Αναστάσιος, εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου ίδρυσε την ‘‘Τράπεζα Μιχαήλ και Αναστασίου Τοσίτσα’’, η οποία γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη. Ο Μιχαήλ Τοσίτσας γεννήθηκε το 1885 στο Παρίσι. Σπούδασε φιλολογία στη Σορβόννη. Ασχολήθηκε με την ποίηση, την κλασική μουσική και τη φιλοσοφία.

Ήταν πολύ επηρεασμένος από τις θεωρίες του Μπέρξον. Τύπος μονήρης, δεν έδειχνε κανένα ενδιαφέρον για τις τραπεζικές επιχειρήσεις του πατέρα του. Τα ενδιαφέροντα του Μιχαήλ Τοσίτσα ήταν ακατανόητα για την οικογένειά του. Τον πατέρα του απασχολούσε ένα βασικό πρόβλημα: Τι θα γίνει ή περιουσία του, όταν πέσει στα χέρια του γιού του. Όλοι τον θεωρούσαν άχρηστο, ανίκανο και αιθεροβάμονα. Ό πατέρας του μάλιστα σκεπτόταν να ζητήσει να κηρυχθεί ό γιος του σε κατάσταση «απαγορεύσεως». Όταν ο Αναστάσιος Τοσίτσας αποδήμησε στα 1937, τη διαχείριση της περιουσίας του ανέλαβε ο Μιχαήλ. Ανέπτυξε τέτοια δραστηριότητα πού διέψευσε τους φόβους του πατέρα του. Έκανε επενδύσεις σε ακίνητα στην Ελβετία και σε χρεόγραφα στην Αμερική και στον Καναδά, επενδύσεις στην Αργεντινή, στην Ισπανία, στην Πορτογαλία, καθώς και στην Αγκόλα, που ήταν τότε αποικία της Πορτογαλίας.

Για το Μέτσοβο, το έτος 1937 υπήρξε καθοριστικό, όταν εικοσιπέντε Μετσοβίτες ίδρυσαν τον Εξωραϊστικό Σύλλογο Μετσόβου. Η διοίκηση του συλλόγου, με αντιπρόεδρο τον Ευάγγελο Αβέρωφ, στην προσπάθειά της να βοηθήσει το Μέτσοβο, σκέφτηκε να απευθυνθεί στους απογόνους των μεγάλων μετσοβιτών ευεργετών. Από τη γαλλική πρεσβεία εντοπίστηκαν στον τηλεφωνικό κατάλογο του Παρισιού τρεις καταχωρίσεις με όνομα Tositsa, μία βαρώνη Τοσίτσα, ένας βαρώνος Κωνσταντίνος Τοσίτσας και ένας άλλος βαρώνος Μιχαήλ Τοσίτσας. Τα χυδρομήθηκε σε όλους η ίδια ευγενική επιστολή. Η βαρώνη Τοσίτσα δεν απάντη σε καθόλου. Ο βαρώνος Κωνσταντίνος Τοσίτσας επέστρεψε την επιστολή με τα εξής σχόλια: «Πληροφορώ αυτούς τους κυρίους ότι δεν θέλω να έχω καμιά σχέση με το Μέτσοβο και την Ελλάδα». Ο βαρώνος Μιχαήλ Τοσίτσας ήταν ο μόνος που απάντησε θετικά. Σε ένα ευγενέστατο γράμμα έγραφε πως μόλις πέθανε ο πατέρας του και πως, αν και όταν ανακάλυπτε τα περιουσιακά του στοιχεία στην Ελλάδα, προθυμότατα θα βοηθούσε. Πρόσθετε σε ένα υστερόγραφο ότι μεταξύ των υπογραφών διέκρινε και μια υπογραφή ενός ‘‘κυρίου Ευαγγέλου Αβέρωφ’’ και ρωτούσε αν επρόκειτο περί συγγενούς του μεγάλου ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ, γιατί τότε θα υπήρχε κάποια συγγένεια μεταξύ αυτού και του υπογραφόμενου Αβέρωφ, συγγένεια όμως που αγνοούσε το βαθμό της. Τότε ο Ευάγγελος Αβέρωφ του έγραψε απευθείας και από εκείνη τη στιγμή αρχίζει μια αλληλογραφία που στους επόμενους μήνες γίνεται όλο και πυκνότερη. Δημιουργείται και καλλιεργείται ένα ενδιαφέρον για το παρελθόν και για το μέλλον του Μετσόβου.

Ο Τοσίτσας δεν είχε δεσμούς με την πατρίδα του, δεν μιλούσε ελληνικά, ούτε είχε επισκεφτεί ποτέ την Ελλάδα. Ενδιαφερόταν όμως ζωηρά για οτιδήποτε σχετίζεται με την ιστορία της οικογένειάς του καθώς και με τις ρίζες του. Είναι άνθρωπος μονήρης και εσωστρεφής, με μεγάλη πνευματική καλλιέργεια. Ιδιαίτερα τον συγκινεί η ιδέα πως υπάρχει ακόμη στο Μέτσοβο το ερειπωμένο πατρογονικό των Τοσιτσαίων, όπως του γνώρισε ο Ευάγγελος. Δέκα χρόνια διαρκεί η αλληλογραφία των δύο αντρών, χωρίς ποτέ να έχουν γνωριστεί από κοντά. Και τα γράμματα αυτά δεν είναι σύντομα, αλλά πολυσέλιδα και πλούσια σε περιεχόμενο, σε σκέψεις και συναισθήματα. Στην αλληλογραφία του Τοσίτσα που ανοίχτηκε μετά το θάνατό του, βρέθηκαν σελίδες επιστολών με το χαρακτηριστικό γραφικό χαρακτήρα του Αβέρωφ, καθώς και πλήθος δημοσιευμάτων από ελληνικές εφημερίδες που του έστελνε ο Αβέρωφ σχετικά με το Μέτσοβο, καθώς και ένα λεπτομερές γενεαλογικό δέντρο των δύο οικογενειών σχεδιασμένο σε μεγάλο χαρτί από τον Ευάγγελο. Ο συγγενικός δεσμός των δύο αντρών είχε διαλευκανθεί και η ικανοποίηση του βαρώνου ήταν μεγάλη: Ο Ευάγγελος Αβέρωφ ήταν δισέγγονος του Αυγερινού Αβέρωφ, μεγαλύτερου αδελφού του εθνικού ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ. Γεγονός είναι ότι ο αρχικός στόχος της αλληλογραφίας μεταξύ Αβέρωφ και Τοσίτσα ήταν (και παρέμεινε μέχρι το τέλος) η οικονομική συμβολή του τελευταίου στην ανάπτυξη του Μετσόβου.

Θα πρέπει εδώ να επισημάνουμε τη γνήσια φιλική σχέση που αναπτύχθηκε στην πορεία μεταξύ των δύο αντρών. Κατά την περίοδο του πολέμου, ο Αβέρωφ συνελήφθη από τους Ιταλούς και μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ιταλία. Βρισκόμενος στη φυλακή, ζήτησε δύο φορές χρήματα από τον Τοσίτσα, περίπου 600 δολάρια συνολικά, με την υπόσχεση, αν επιζήσει του πολέμου, να του τα επιστρέψει. Πραγματικά, μόλις λευτερώθηκε, η πρώτη πράξη του ήταν να γυρίσει τα 600 δολάρια στον Τοσίτσα. Δύο χρόνια μετά το τέλος του πολέμου, ο Τοσίτσας εκδηλώνει την επιθυμία να γνωρίσει από κοντά τον Αβέρωφ, και οι δύο μαζί να μελετήσουν πώς θα τροποποιούσε τη διαθήκη του, που είχε κιόλας συντάξει σε γενικές γραμμές. Είχανε όμως κι ένα άλλο θέμα.

Ο Μιχαήλ Τοσίτσας ήταν ανύπαντρος και ο ξάδερφος του Κωνσταντίνος (αυτός που δεν ήθελε να έχει καμιά σχέση με το Μέτσοβο και την Ελλάδα) δεν είχε παιδιά. Έτσι, με το θάνατο του Μιχαήλ Τοσίτσα, θα έσβηνε και το όνομα. Σε πολλά γράμματά του είχε υπογραμμίσει την ανάγκη να επιβιώσει το όνομα και πρότεινε στον Αβέρωφ να είναι ο εκτελεστής της διαθήκης του, παίρνοντας όμως και το όνομα Τοσίτσας, πράγμα που αυτός δέχτηκε. Μαζί οι δύο άντρες συνέταξαν τη νέα διαθήκη. Ο Τοσίτσας θα προικοδοτούσε το ‘‘Ίδρυμα Βαρώνου Μιχαήλ Τοσίτσα’’ με το ποσό των 1.700.000 δολαρίων! Σκοποί του Ιδρύματος θα ήταν η εκτέλεση έργων δημόσιας ωφέλειας. Ισόβιος πρόεδρος ορίστηκε ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ο οποίος και τον είδε τελευταία φορά τον Αύγουστο του 1950. Ήταν βαριά άρρωστος και νοσηλευόταν σε κλινική. Πέθανε ύστερα από λίγους μόλις μήνες στην Ελβετία, στις 18 Οκτωβρίου 1950.

ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ βαρώνου Μ. ΤΟΣΙΤΣΑ, Μέτσοβο

Ο ευεργέτης ζήτησε να μάθει, μέσα από την αλληλογραφία του με τον Ευάγγελο Αβέρωφ, αν διασώζεται ακόμη το σπίτι των προγόνων του στο Μέτσοβο. Όταν ο δεύτερος τον πληροφόρησε ότι πράγματι υπάρχει, είχε κτιστεί το 1661 και ανακατασκευάστηκε το 1829, αυτός συγκινήθηκε. Έτσι στα 1947 ο κανονισμός του
Ιδρύματος Βαρώνου Μιχαήλ Τοσίτσα, τον οποίο συνέταξε ο ίδιος, περιλάμβανε στους σκοπούς του και τον εξής:
«…η ανοικο δόμησις εν Μετσόβω Ηπείρου της οικίας της οικογενείας του ιδρυτού, ως κατά τας αρχάς του ΙΘ’ αιώνος και συμφώνως προς σχέδια εγκριθέντα υπό του διαθέτου και η χρησιμοποίησίς της σαν περιφερειακού Μουσείου ηπειρωτικής λαϊκής τέχνης, τμήματος δε ταύτης και ως ξενών των συγγενών του ιδρυτού φερόντων το επώνυμόν του και διανοουμένων, καθηγητών, καλλιτεχνών και επιστημόνων».

Tο κτίριο εγκαινιάστηκε το έτος 1955 και είναι έργο των αρχιτεκτόνων Κωνσταντίνου Δοξιάδη και Αρθούρου Σκέπερς. Η επιμέλεια και φροντίδα ήταν του Ευαγγέλου Αβέρωφ, ο οποίος επέβλεψε και την παραμικρή λεπτομέρεια. Το αρχοντικό περιέχει ότι περιείχε ένα αρχοντόσπιτο της εποχής εκείνης: Χρηστικά αντικείμενα, παραδοσιακά υφαντά, ξυλόγλυπτα, πολλές χρυσοκέντητες στολές, είδη ασημουργίας και κοσμήματα, συλλογές βυζαντινών εικόνων και νομισμάτων, όπλα, σαμάρια και αγροτικά σκεύη. «Μουσείο που συναρπάζει, δεν είναι η παγερότητα προγονικών μαρμάρων, είναι τα χνώτα πατέρων που υπήρξαν πατέρες μας…», γράφει ο μεγάλος χρονογράφος της εφημερίδας ‘‘Το Βήμα’’ Παύλος Παλαιολόγος, το 1960.

 

---

Δωρεές του βαρώνου Μιχαήλ Τοσίτσα

ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ βαρώνου ΜΙΧΑΗΛ ΤΟΣΙΤΣΑ, Κάτω Κηφισιά

Ο βαρώνος είχε δώσει πολύ μεγάλη σημασία στην ίδρυσή της. Αυτό ήδη φαίνεται από την πρώτη κιόλας διαθήκη του: «…επιθυμώ κατ’ αρχήν να κτισθή εν Αθήναις ακίνητον, προοριζόμενον ίνα φιλοξενεί την ‘‘Εστίαν’’. Το ακίνητον αυτό θα πρέπει να παρουσιάζει ωραίαν εμφάνισιν και να κείται όσον το δυνατόν εις κομψήν συνοικίαν των Αθηνών. Θα επιπλωθεί κατ’ όντρόπον αναφέρω εις τα προηγούμενα τμήματα της παρούσης διαθήκης μου. Οι υπότροφοι έχουσι υποχρεώσεις έναντι των εαυτών των και του Ιδρύματος, υποχρεώσεις έναντι της αιωνίας Ελλάδος την οποίαν έχουν την βαρείαν τιμήν να συνεχίζουν. Εκτός της αγαθοεργίας και των προγόνων μου εις την υπηρεσίαν αυτής της τρισχιλιετούς συνεχείας θέτω εξ ιδίων την Φοιτητικήν Εστίαν. Δι’ αυτό και σας εύχομαι ολοψύχως να επιτύχετε. Πιστεύω εις την μετά θάνατον ζωήν, θα σας παρακολουθώ από το υπερπέραν…». Και σε άλλο ένα σημείο της διαθήκης γράφει: «Εις τους αμελείς ή και τους φύσει μετρίους να κλείσουναι θύραι. Εις τους καλούς να παρασχεθεί κάθε λογική βοήθεια. Εις τους εξαιρετικούς και ιδία δε εις τους ιδιοφυείς να παρασχεθούν ιδιαίτερες διευκολύνσεις δια ανωτέρας επιτεύξεις. Να υποστηριχθούν ιδιαιτέρως οι καλλιτέχναι, αλλά μόνο αν πρόκειται περί νέων προικισμένων με εξαιρετικόν ταλέντον. Εις τας καλάς τέχνας η μετριότης είναι αφόρητος».

Η Φοιτητική Εστία εγκαινιάστηκε σε μια εποχή που η φτώχεια, σε συνδυασμό και με την απουσία πανεπιστημιακών σχολών σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, έκαναν εξαιρετικά δύσκολο ή και ακατόρθωτο ακόμη για ένα νέο της Ηπείρου να αποκτήσει πανεπιστημιακή μόρφωση. Από τότε και μέχρι σήμερα η Φοιτητική Εστία έχει φιλοξενήσει γενιές ηπειρωτών επιστημόνων. Το κτιριακό συγκρότημα της Εστίας έγινε στη Λυκόβρυση της Κάτω Κηφισιάς, σε ένα μεγάλο αγρόκτημα 115 στρεμμάτων. Διαθέτει 85 ατομικά δωμάτια, εστιατόρια, αίθουσα ψυχαγωγίας και πλούσια βιβλιοθήκη με επιστημονικά, φιλολογικά, ιστορικά και λογοτεχνικά βιβλία, ελληνικά και ξένα. Δίπλα στο κυρίως κτίριο υπάρχει ατελιέ για να εργάζονται οι σπουδαστές της καλλιτεχνικής κατεύθυνσης. Στο προαύλιο
κτίστηκε παρεκκλήσιο προς τιμή του ευεργέτη. Η Εστία φιλοξενεί φοιτητές από τους Νομούς Ιωαννίνων και Θεσπρωτίας, στους οποίους παρέχεται και πλήρης ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Παλιότερα οι οικότροφοι ήταν υποχρεωμένοι να ασχολούνται με εργασίες στο αγρόκτημα της Εστίας.

ΤΑ ΑΚΙΝΗΤΑ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΤΟΣΙΤΣΑ

 

 

 

 

 

 

 

Δείτε Επίσης