Ευαγγέλης και Κωνσταντίνος Ζάππας, οι αναβιωτές των Ολυμπιάδων
Η πορεία
Η ζωή των Ζάππα ήταν περιπετειώδης. Ο Ευαγγέλης Ζάππας γεννήθηκε, το 1800, στο Λάμποβο της Βορείου Ηπείρου. Νεότερος γιος (είχε έναν αδερφό μεγαλύτερο του κατά επτά χρόνια, τον Αναστάσιο, ο οποίος μετανάστευσε στη Μολδοβλαχία), του Βασίλη Ζάππα, σημαντικού τοπικού εμπόρου και της Σωτήρας, το γένος Μέξη. Στο χωριό του διδάχθηκε “…ολίγιστα γράμματα […] και ταύτα αυτοδιδασκόμενος…”. Εκδηλώνοντας την ανήσυχη και τυχοδιωκτική του φύση εγκατέλειψε σε ηλικία 13 χρόνων την πατρική οικία για να ενταχθεί στη στρατιωτική υπηρεσία του Αλη Τεπελενλη, πασά των Ιωαννίνων. Μετά την εκτέλεση του αλβανού τοπάρχη από τα σουλτανικά στρατεύματα, ακολούθησε το Μάρκο Μπότσαρη στις νότιες ελληνικές επαρχίες. Συμμετείχε σε σειρά μαχών της επαναστατικής περιόδου, ενταγμένος ως κατώτερος αξιωματικός στα σώματα της οικογένειας των Μποτσαραίων και του Νάκου Πανουργιά, κάτω από την αρχηγία του οποίου πήρε το βαθμό του Ταξιάρχου και ανέλαβε τη διοίκηση των Βλαχοχωρίων της επαρχίας Σαλώνων στη Ρούμελη.
Μετά το τέλος των στρατιωτικών συγκρούσεων ο Ευαγγέλης Ζάππας, ως αναγνωρισμένος πια αξιωματικός, είχε τη δυνατότητα να αποκτήσει κτήματα. Αυτός όμως επανήλθε στη γενέτειρα του με στόχο να ασχοληθεί με το εμπόριο.
Εκεί παρέμεινε ελάχιστο χρονικό διάστημα, γιατί οι τοπικές αρχές γνωρίζοντας τη συμμετοχή του στην Επανάσταση, του δημιούργησαν σοβαρά προβλήματα. Από το Λάμποβο μετοίκησε στη Βέροια, όπου όμως, δεν μπόρεσε να βρει “…τας απολύτως αναγκαίας προς παραγωγήν πλούτου
ευκολίας”. Έτσι, προσανατολίστηκε προς τις Παραδουνάβιες Επαρχίες οι οποίες, μαζί με την Αίγυπτο, αποτελούσαν τις μοναδικές περιοχές με ευοίωνες προοπτικές για πλουτισμό. Το 1831 εγκαταστάθηκε στο Βουκουρέστι και αφού αρχικά εξάσκησε το επάγγελμα του εμπειρικού γιατρού – τέχνη που έμαθε στο διάστημα της Επανάστασης – πέτυχε σε σύντομο χρονικό διάστημα να αποκτήσει στενές σχέσεις με εξέχοντα μέλη της ελληνικής παροικίας και της εκκλησιαστικής ιεραρχίας. Επιδεικνύοντας εξαιρετικές ικανότητες ασχολήθηκε – έχοντας, από το 1835, ως συνέταιρο τον εξάδερφο του Κωνσταντίνο Ζάππα – με την εκμίσθωση και εκμετάλλευση γαιοκτησιών, κερδίζοντας τεράστια ποσά από τη μεγιστοποίηση της γεωργικής παραγωγής.
Το 1844 οι Ζάππες αγόρασαν το περιώνυμο κτήμα Μπροστένι, το οποίο μετέτρεψαν από ζημιογόνο σε “εκ των λίαν προσοδοφόρων κτημάτων”. Ακολουθώντας την τακτική αυτή ο Ευαγγέλης και ο Κωνσταντίνος αγόρασαν και άλλα, με αποτέλεσμα να γίνουν οι μεγαλύτεροι γαιοκτήμονες της Βλαχίας.
Ως κάτοχοι κολοσσιαίας περιουσίας ο Ευαγγέλης Ζάππας και ο εξάδερφος του Κωνσταντίνος απέκτησαν και την ανάλογη κοινωνική εμβέλεια, που τους καθιέρωσε ως ισχυρότατους παράγοντες και επιφανείς προσωπικότητες του Βουκουρεστίου, αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Τα σπίτια τους στην πρωτεύουσα της Ρουμανίας, αλλά και στα πολυάριθμα υποστατικά τους, ήταν αληθινά παλάτια, ενώ οι ίδιοι ζούσαν “βίον […] αληθώς μεγαλοπρεπή, αποκλίνοντα μάλιστα κατά τι επί το ηγεμονικώτερον”. Ακόμη είχαν δάση, ατμοπλοϊκή εταιρεία, ξενοδοχείο στο Βουκουρέστι, αγροκτήματα, μύλους και 5 μέγαρα διάσπαρτα στη Ρουμανία.
Το Βουκουρέστι την εποχή των Ζάππα Ξυλογραφία του Φρεντερίκ Σορριέ, 1870
Όμως, ούτε ο τεράστιος πλούτος, ούτε και η υψηλή κοινωνική τους θέση τους κατέστησαν επιλήσμονες “ούτε προς την ελεύθερον ούτε προς την δούλην αυτών πατρίδα, ούτε προς αυτόν τούτον τον τόπον, εν ώ εθησαύρισαν…”. Στην επιθυμία του Ευαγγέλη να παντρευτεί ο κατά δεκατέσσερα χρόνια νεότερος του Κωνσταντίνος, αυτός αρνήθηκε. Έτσι παρέμειναν άγαμοι και οι δύο αποφασίζοντας να διαθέσουν απερίσπαστοι τη ζωή τους για αγαθοεργίες υπέρ της στενής και της ευρύτερης πατρίδας τους, δηλαδή της Ηπείρου και της Ελλάδας.
Το 1863 ο Ευαγγέλης προσβλήθηκε από ψυχική νόσο και πέθανε δύο χρόνια αργότερα στο Μπροστένι σε ηλικία 65 χρόνων. Με τη διαθήκη του άφησε μοναδικό κληρονόμο τον εξάδελφο του Κωνσταντίνο, στον οποίο έδινε εντολή να διαθέσει ολόκληρη την περιουσία του για κοινωφελή έργα. Οι ευεργεσίες αμέτρητες.
Κατασκευή εκπαιδευτηρίων στη γενέτειρα του το Λάμποβο, καθώς και σε άλλα γειτονικά χωριά. Καταθέσεις στην Εθνική Τράπεζα για την εκπαίδευση ηπειρωτών νέων σε γεωργικές σχολές καθώς και τη μετεκπαίδευση τους σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Χρηματικά ποσά για εκδόσεις γεωργικών βιβλίων. Επιδοτήσεις για την κατασκευή των περίφημων πρότυπων παρθεναγωγείων Κωνσταντινούπολης και Αδριανούπολης, καθώς και άλλων πόλεων της Θράκης. Μεγάλες δωρεές στο Αμαλίειο Ορφανοτροφείο Αθηνών, την Εθνική Βιβλιοθήκη, την Ακαδημία Αθηνών, το Ωδείο, το Πολυτεχνείο, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Εθνικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ακόμη στη Φιλολογική Εφορεία Βουκουρεστίου για την διάσωση της βλάχικης γλώσσας, την Ακαδημία της Ρουμανίας κ.ά.
Ο Κωνσταντίνος Ζάππας, που γεννήθηκε και αυτός στο Λάμποβο το 1814 και πέθανε εκτός Ελλάδας, στη Μαντον της Γαλλίας το 1892 σε ηλικία 78 χρόνων, συνέχισε τις ευεργεσίες του Ευαγγέλη με τον ίδιο ζήλο: Στήριξε την παιδεία ιδρύοντας στο Λάμποβο αλληλοδιδακτικό σχολείο στον περίβολο του μοναστηριού του Αγίου Νικολάου, με βιβλιοθήκη, κατοικίες δασκάλων και κήπους, ενώ χρηματοδότησε και μέρος του έργου «Βίοι Παράλληλοι» του Ηπειρώτη λόγιου Αναστασίου Γούδα το 1870. Ακόμη έκτισε και ένα οθωμανικό τέμενος στο Χόρμοβο. Κυρίως όμως υλοποίησε το όραμα του Ευαγγέλη για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων στη χώρα που γεννήθηκαν. Η ανέγερση του Ζαππείου Μεγάρου στην Αθήνα ήταν η κορυφαία πράξη του εθνικού ευεργέτη, ενώ πρέπει να αναφερθούν η κατασκευή της τρίτοξης μαρμάρινης γέφυρας του Ιλυσσού και η έναρξη της αναμαρμάρωσης του Καλλιμάρμαρου Παναθηναϊκού Σταδίου.
Το ελληνικό κράτος προς τιμή των δύο εθνικών ευεργετών ύψωσε τους ανδριάντες τους μπροστά από το Ζάππειο Μέγαρο. Μετά το θάνατο του Κωνσταντίνου Ζάππα η διαχείριση της τεράστιας ακίνητης περιουσίας του διεκδικηθηκε από το ελληνικό και το ρουμανικό δημόσιο, τη Ζάππειο Επιτροπή και τους ανεψιούς του.
Η αδυναμία συνεννόησης και εύρεσης κοινά αποδεκτής λύσης, κυρίως μεταξύ του ελληνικού και ρουμανικού δημοσίου, δημιούργησε μεγάλες οξύνσεις που οδήγησαν και σε τετραετή διακοπή των ελληνορουμανικών διπλωματικών σχέσεων. Η περιουσία τελικά, διαμοιράστηκε και στα τέσσερα μέρη, ενώ μεγάλο τμήμα της παρέμεινε στη Ρουμανία, όπου στη συνέχεια κρατικοποιήθηκε.
Ευαγγελής Ζάππας, ελαιογραφία του Σπύρου Βικάτου, π.1905, Ζάππειο Μέγαρο, Αθήνα
ΕΥΑΓΓΕΛΗΣ ΖΑΠΠΑΣ
επιχρωματισμένη ξυλογραφία, αγνώστου, περιοδικό ‘‘Εθνική Επιθεώρησις’’, Αθήνα 1871
Ο Ευαγγέλης Ζάππας υπήρξε ένας οραματιστής και με τη διαθήκη του ανέδειξε την πραγματική πλευρά της σκέψης του. Συντάσσοντάς τη τον Νοέμβριο του 1860, ένα μόλις χρόνο μετά τα πρώτα Ολύμπια, απέδειξε ότι όχι μόνον είχε αντιληφθεί την αναγκαιότητα των εμποροβιομηχανικών εκθέσεων, αλλά διατύπωσε και εμπεριστατωμένη άποψη για την προστασία και την αναβάθμιση τους. Άκληρος και μοναχικός, ιδιότροπος αλλά και νουνεχής, ο Ε. Ζάππας είχε πλήρη συναίσθηση του μεγέθους της πράξης του. Διορατικός και έμπειρος, οικονομικά ανεξάρτητος, οξύνους και φιλόπατρις, γνώριζε εκ των προτέρων, περισσότερο από όσους ενεπλάκησαν με τη χορηγία του, την εμβέλεια του θεσμού που καθιέρωνε. Γι’ αυτό στη διαθήκη του φρόντισε να τονίσει ότι όχι μόνον οι συγγενείς του, αλλά και «πας Έλλην, χωρίς εξαίρεσιν, έχει το δικαίωμα να επαγρυπνηση εις την εκτέλεσιν των διατάξεων της παρούσης διαθήκης μου…». Η βούληση του Ζάππα αποτυπώθηκε με σαφήνεια, ιδιαίτερα στην εντολή που άφηνε στον ξάδερφο του Κωνσταντίνο: «Να κτισθεί το κατάστημα των Ολυμπίων, μετά του Σταδίου αυτού, αξιοπρεπές και ευρύχωρον, κατά το σχέδιον όπου έχω στείλει εις τον κ. Ραγκαβη…»
Να πώς περιγράφει ο ευεργέτης τη δράση του στον απελευθερωτικό αγώνα. «Από το έτος 1821 ως και το 1830 εδούλευσα πιστότατα την πατρίδα μου στρατιωτικώς, πάντα υπό την οδηγία του μακαρίτου Μάρκου Μποτσαρη σε όλους τους πολέμους του Σουλίου. Μετέπειτα επέρασα εις τα Σάλωνα υπό τις οδηγίες του Πανουργιά. Εις όλους τους πολέμους της Ανατολικής Ελλάδος, Βασιλικών, Θερμοπυλών, Γραβιάς κ.ά. υπό την οδηγίαν του αθανάτου αρχηκαπετάνιου Κίτσου Τζαβέλλα, ως ο επικεφαλής όλων των Βλαχοχωρίων του Σαλώνου, με βαθμό Ταξιάρχου και ως επικεφαλής των στρατιωτών μου και των στρατιωτών του Πανουργιά […] και διαλύσαν αυτού του πολέμου απέ- ρασα εις την Πελλοπονησον […]. Η δε σεβαστή μου, γηραιά μητηρ, δια προσταγής του Κιουταχη Βεζύρη, στα 1825, αρπάχθη από την οικία μου και εφέρθη σιδηροδέσμιος εις Ιωάννινα, όπου ερρίφθη εις υπόγειον φυλακήν του εκεί νησίου δύο χρόνους, τα δε της οικίας μου σκεύη έγιναν λάφυρα του απεσταλμένου του Κιουταχη ονοματι Καλιμπέη Καστρινού, επι τη ελπίδι του να έβγω εγώ να προσκυνήσω οστις κατεφρονησα όλα και μητέρα και οικίαν και εφύλαξα ακλονητον τον ιερόν της επαναστάσεως όρκον μου, και τον οποίο θέλω τον φυλλάτη υπέρ της πατρίδος μέχρις εσχάτης μου πνοής».
Κωνσταντίνος Ζάππας, ελαιογραφία του Έκτορα Δούκα, π.1910, Ζάππειο Μέγαρο, Αθήνα
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΖΑΠΠΑΣ
Ήταν μόλις 17 ετών όταν τον κάλεσε ο ξάδερφός του Ευαγγέλης στο Βουκουρέστι. Συνεργάστηκε άψογα μαζί του, τον οποίο άλλωστε θαύμαζε και υπάκουε. Ήταν ο επικαρπωτής και εκτελεστής της διαθήκης του και την κοινωφελή δράση του συνέχισε πιστά. Ανήγειρε σχολεία, εκκλησίες και ιδρύματα κοινής ωφέλειας στην ιδιαίτερη πατρίδα του αλλά και στην Ήπειρο γενικότερα. Ίδρυσε Υφαντική Σχολή στο χωριό του Λάμποβο και Γεωργική στη Θεσσαλία. Κληροδότησε τις απέραντες γαιοκτησίες του στη Ρουμανία και την εκεί τεράστια υπόλοιπη ακίνητη περιουσία στο Ελληνικό Δημόσιο. Το ίδιο ακριβώς έκανε και με το χωριό Μεγάλα Καλύβια Τρικάλων και τη γύρω περιοχή, που είχε αγοράσει μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας και ήταν τσιφλίκι του. Με τη διαθήκη του το παραχώρησε στο Ελληνικό Δημόσιο προκειμένου να αποδοθεί στους φυσικούς ιδιοκτήτες του, που ήταν οι μέχρι τότε κολίγοι. Ο Κωνσταντίνος Ζάππας τιμήθηκε από τον πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων και την ανέγερση του Ζαππείου Μεγάρου Αθηνών. Οι δύο Ζάππα έμειναν ανύπαντροι, ώστε – όπως είπαν – να μην στερήσουν από την πατρίδα ούτε έναν οβολό!
λιθογραφία του Χ. Χορν, ‘‘Αττικόν Ημερολόγιον’’, Αθήνα 1880
Ο Κωνσταντίνος Ζάππας στην ιδιόχειρη διαθήκη, που συνέταξε δυο μόλις μήνες πριν να πεθάνει στη Γαλλία, γράφει: «Είμαι εξ Ηπείρου, πολίτης Έλλην, δημότης Τρικάλων, χριστιανός ορθόδοξος και ευρίσκομαι σήμερον εις εβδομήντα ετών της ηλικίας μου, έμεινα προ πολλού άνευ γονέων, δεν υπανδρεύθην και δια τούτο δεν έχω ούτε ανιόντας συγγενείς, ούτε κατιοντας…».
Με τη διαθήκη του αυτή κληροδότησε ολόκληρη την μυθική περιουσία του στη «Ζάππειο Επιτροπή των Ολυμπίων», στην Αθήνα. Η περιουσία αυτή περιλάμβανε εκτεταμένα κτήματα στις περιοχές Τρικάλων, Φαρσάλων και Λάρισας, τις απέραντες αγροτικές ιδιοκτησίες της Ρουμανίας, το ξενοδοχείο «Αι Αθήναι» στο Βουκουρέστι, ατμοκίνητο εργοστάσιο αλευροβιομηχανίας στο Κολοράσι της Βλαχίας, δεύτερο εργοστάσιο οινοπνευματοποιίας στο Μπροστένι, μετοχές ρουμανικών επιχειρήσεων, 30 μετοχές της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος και 30 των Σιδηρόδρομων Πελοποννήσου, μύλους, δάση και οικοδομές στη Ρουμανία – τα οποία και απέφεραν πάνω από 15.000 φλουριά εισόδημα το χρόνο – και πολλά μετρητά.
το έμβλημα της Ακαδημίας είναι η θεά Αθηνά
ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ, Βουκουρέστι
Η μεγαλύτερη ευεργεσία του Ευαγγέλη Ζάππα προς τη δεύτερη πατρίδα του ήταν η ηγεμονική δωρεά του, στα 1847, για την οικοδόμηση του μεγάρου της Ακαδημίας, της οποίας και ήταν επίτιμο μέλος του διοικητικού συμβουλίου. Φορέας της ίδρυσης του ανώτατου πνευματικού ιδρύματος της Ρουμανίας ήταν και ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος, τον οποίο ο Ευαγγέλης συνεχώς χρηματοδοτούσε.
Η παρουσία των Ελλήνων στη Ρουμανία είναι πολύ παλιά. Ήδη από το 17ο αιώνα οι ηγεμόνες των παραδουνάβιων περιοχών ήταν Έλληνες – Φαναριώτες της Κωνσταντινούπολης – που τους διόριζε η Ύψηλη Πύλη, που είχε την επικυριαρχία των χωρών αυτών.
Ο Κωνσταντίνος Μαυροκορδάτος, ο Γρηγόριος Γκίκας, ο Μιχαήλ Σούτζος, ο Αλέξανδρος Ύψηλάντης, ο Σκαρλάτος Καλλιμάχης και άλλοι, ήταν κατεξοχήν μεταρρυθμιστές σε όλους τους τομείς, στην διοίκηση, στη φορολόγηση, στη νομοθεσία, στον πολιτισμό, στην εκκλησία, στην κοινωνία. Έχτισαν νοσοκομεία, ορφανοτροφεία και βιομηχανίες, και ανέπτυξαν το εκπαιδευτικό σύστημα στα ελληνικά και ρουμανικά.
το νεοκλασικό μέγαρο της Ακαδημίας Επιστημών της Ρουμανίας
Ο ελληνικός πληθυσμός της Ρουμανίας στα μέσα του 19ου αιώνα είχε φτάσει τα 35.000 – 40.000 άτομα, ενώ κατά το τέλος του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, όταν ο Ελληνισμός της Ρουμανίας έφτασε στη μεγαλύτερη ακμή του, ξεπερνούσε τα 60.000 άτομα. Οι Έλληνες στη Ρουμανία πριν το 1940 αριθμού σαν περίπου 100.000 και ήταν γιατροί, μηχανικοί, δικηγόροι, εκδότες τοπικών εφημερίδων, έμποροι, ναυτικοί, εφοπλιστές που κυριαρχούσαν στο Δούναβη, βιομήχανοι, τραπεζίτες, συνθέτες, πρωταγωνιστές θεάτρου και κινηματογράφου, ανώτατοι λειτουργοί, καθηγητές Πανεπιστημίου και ακαδημαϊκοί, δήμαρχοι, βουλευτές, υπουργοί. Ο αφανισμός ήρθε στα 1947 με την επικράτηση του νέου καθεστώτος, όταν ακολούθησε ταχύτατη και μαζική έξοδος των ομογενών προς την Ελλάδα, γιατί οι περιουσίες τους δημεύτηκαν με διάφορους τρόπους και οι περίφημες Ελληνικές Κοινότητες διαλύθηκαν. Σήμερα ζουν στη Ρουμανία περίπου 25.000 Έλληνες που συνεχίζουν να αποτελούν μία δυναμική ομάδα, αντάξια της ιστορικής διαδρομής του Ελληνισμού στον παραδουνάβιο χώρο και έχουν μια έντονη παρουσία στη χώρα.
ΕΥΑΓΓΕΛΗΣ ΖΑΠΠΑΣ
Το έργο αυτό γέμισε με ένα αίσθημα υπερηφάνειας τους σύγχρονους Αθηναίους. Η ηγεμονική απεικόνιση του Ευαγγέλη Ζάππα δεν άφηνε ούτε μικρό περιθώριο για αμφιβολίες, η αμφισβητήσεις για το κύρος του. Στο δεξί του χέρι ο Ε. Ζάππας κρατάει στεφάνι, σύμβολο δόξας, και ακουμπά το αριστερό σε χαμηλή μαρμάρι¬νη στήλη. Φορά ρούχα της εποχής του, με μανδύα περασμένο από τον αριστερό του ώμο, και φέρει το Μεγαλόσταυρο του Σωτήρος.
ο ζωγράφος
Σπύρος Βικάτος (1878-1960)
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΖΑΠΠΑΣ
Ο ανδριάντας του Κωνσταντίνου Ζάππα διακρίνεται για τα ακαδημαϊκά χαρακτηριστικά του, τόσο στη σύλληψη, όσο και τις λεπτομέρειες. Το έργο αυτό είναι προσανατολισμένο στο άγαλμα του Ιωάννη Κόσσου (δίπλα) που είχε προηγηθεί χρονικώς κατά 24 χρόνια. Εντύπωση προξενούν τα παραπληρωματικά θέματα, όπως τα παράσημα, το κλαδί της ελιάς που κρατάει και οι άλλες λεπτομέρειες, που πράγματι εντυπωσιάζουν το θεατή.
ΖΑΠΠΕΙΟ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ, Κωνσταντινούπολη
Το μεγαλύτερο παρθεναγωγείο της Πόλης ιδρύεται το 1875 από τον Κωνσταντίνο Ζάππα, ο οποίος ήθελε να δημιουργήσει ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα ανάλογο με το Αρσάκειο των Αθηνών. Με δαπάνη του ιδίου κτίζεται κατά το έτος 1881 το νέο κτίριο του Ζαππείου Παρθεναγωγείου, σε σχέδια του έλληνα πολιτικού μηχανικού Φίλιππου Οικονόμου. Το πενταόροφο κτίριο που βρίσκεται στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης, το Ταξίμ, κόστισε 10.000 χρυσές λίρες (ποσό υπέρογκο) καιεγκαινιάστηκε από τον Πατριάρχη Ιωακείμ Γ’.
Τα πρώτα χρόνια το Ζάππειο Παρθεναγωγείο λειτούργησε σαν εσωτερικό αλλά και εξωτερικό σχολείο, με σπουδάστριες από τη Ρωσία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τον Πόντο, τη Μακεδονία, την Ήπειρο και τη Θράκη, περιλαμβάνοντας παράλληλα και νηπιαγωγείο. Στο πεντατάξιο γυμνάσιο, πλην της γαλλικής σαν υποχρεωτικής ξένης γλώσσας, διδάσκονταν προαιρετικά τα αγγλικά και τα γερμανικά. Να σημειωθεί ότι τα χρόνια εκείνα η σχολή διέθετε επτά πιάνα «…φημισμένοι δε χοροδιδάσκαλοι, στα μαθήματα χορού και με την παρουσία φρουρού διδασκαλίσσης, εδίδασκον βαλς, πόλκα, μαζούρκα, μενουέτο, καντρίλιες και λανσέδες». Το κτίριο σήμερα διαθέτει γυμναστήριο, αίθουσα σκακιού, εργαστήρια, θέατρική αίθουσα, αίθουσα τελετών, αίθουσα ηλεκρονικών υπολογιστών, κ.τ.λ. Το ιστορικεκπαιδευτήριο λειτουργεί και σήμερα ως Λύκειο.
Αριστερά το Ζάππειο σε φωτογραφία της δεκαετίας του 1910, με την Αγία Τριάδα να διακρίνεται δεξιά. Δεξιά η επιβλητική όψη του Ζαππείου Παρθεναγωγείου Κωνσταντινούπολης, το οποίο λειτουργεί σήμερα με 6 τάξεις Γυμνασίου – Λυκείου, Δημοτικό και Νηπιαγωγείο
Η ΑΙΘΟΥΣΑ ΤΕΛΕΤΩΝ ΤΟΥ ΖΑΠΠΕΙΟΥ
Όλες οι διευθύντριες του Παρθεναγωγείου ήταν Ελληνίδες. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή έπαψαν να γίνονται δεκτές μαθήτριες εκτός Κωνσταντινούπολης και έτσι το σχολείο από τότε άρχισε να έχει το μονοδιάστατο χαρακτήρα ενός τυπικά μειονοτικού σχολείου. Όμως προστίθεται θέατρο, αίθουσα τελετών και εργαστήρια. Κάθε χρόνο το σχολείο είχε περισσότερες από 200 μαθήτριες ειδικά μέχρι το 1980, οπότε άρχισε η φθίνουσα πορεία του. Το σχολείο δημιούργησε με τις μαθήτριές του, τις περιώνυμες ‘‘Ζαππίδες’’, σχέσεις πραγματικού πάθους και αγάπης. Το Ζάππειο
λειτουργεί σήμερα με ελληνίδα διευθύντρια και τούρκο υποδιευθυντή, ο οποίος και έχει πάντοτε τον κύριο λόγο για τα διοικητικά, καθώς και για τα πολιτιστικά και
κοινωνικά δρώμενα του σχολείου. Είναι πλέον μικτό, με 100 περίπου μαθητές και μαθήτριες, μιας και δεν υπάρχουν περιθώρια για εγγραφές μόνο θηλέων. Στην Κωνσταντινούπολη σήμερα φοιτούν περίπου 240 Ελληνόπουλα (μαθητές και μαθήτριες) και λειτουργούν τρία λύκεια (Η Μεγάλη του Γένους Σχολή, Ζωγράφειο
και Ζάππειο), επτά δημοτικά (Πριγκήπου, Χαλκηδόνας, Ζαππείου, Μεγάλου Ρεύματος, Αγίου Στεφάνου, Βλάγκας και Μαρασλή) και δύο νηπιαγωγεία (Ζαππείου και Γαλατά). Μετά το έτος 1922 το Ζάππειο Παρθεναγωγείο δεν έχει πλέον οικοτροφείο, ενώ αφαιρέθηκαν οι προτομές, τα αγάλματα και οι ελληνικές εικόνες που
κοσμούσαν τις αίθουσες του ιστορικού ιδρύματος.
η αίθουσα συνεδριάσεων του Ζαππείου, με τα πορτρέτα των δύο εθνικών ευεργετών
η οροφή της αίθουσας τελετών του Ζαππείου διαθέτει πλούσιο ζωγραφικό διάκοσμο
η μεγαλόπρεπη αίθουσα τελετών του Ζαππείου, όπως είναι σήμερα
το Ζάππειο συνεχίζει και σήμερα την – υψηλού επιπέδου – πολιτιστική του δραστηριότητα
η ζωγράφος Θάλεια Φλωρά – Καραβία (1871 – 1960), η διασημότερη απόφοιτος του Ζαππείου
ζόμενα σκεύη των πάλαι ποτέ κοιτώνων του Παρθεναγωγείου
υπογραφή της διευθύντριας Καλλιόπης Κεχαγιά
(όρθια) με το διδακτικό προσωπικό το 1872
ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙΟΥ, Κωνσταντινούπολη
Ο Κωνσταντίνος Ζάππας χρηματοδότησε και την ανέγερση του Ναού της Αγίας Τριάδας, που είναι δίπλα από το Ζάππειο Παρθεναγωγείο. Στην αρχή χορήγησε ένα πολύ μεγάλο ποσό ως χαμηλότοκο δάνειο προς την Ελληνική Κοινότητα για την ανέγερση του Ναού. Όταν όμως πληροφορήθηκε ότι κατά τη λειτουργία της 21ης Μαΐου ( Κωνσταντίνου και Ελένης) αναφερόταν και το όνομά του, τότε συγκινημένος μετέτρεψε το δάνειο σε δωρεά ! Άλλοι δωρητές ήταν οι Ε. Ευγενίδης, Π. Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης, Γ. Ζαρίφης και Γ. Κορωναίος, όμως ο μεγαλύτερος όλων ήταν ο Κ. Ζάππας. Είναι ίσως η πλέον εντυπωσιακή ορθόδοξη εκκλησία του Πέρα. Ο θεμέλιος λίθος τέθηκε το έτος 1867 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Γρηγόριο ΣΤ΄, σύμφωνα με τα σχέδια του αρχιτέκτονα Ποτεσσάρω. Το έργο ολοκληρώθηκε μόλις το 1880, «…δι’επιστασίας και αρωγής» του έλληνα αρχιτέκτονα Βασιλάκη Ιωαννίδη Εφέντη.
ΜΕΓΑΡΟ ΤΩΝ ΖΑΠΠΑ, Μπροστένι Ρουμανίας
Οι Ζάππα ήταν οι μεγαλύτεροι γαιοκτήμονες της Ρουμανίας. Όταν ο Ευαγγέλης έφτασε στη Βλαχία «…ουδέν άλλον έφερεν μεθ’ εαυτού εφόδιον πλην μόνης της πεποιθήσεως εις τε την θείαν πρόνοιαν και την ιδίαν αυτού ικανότητα…». Στην αρχή νοίκιαζε κτήματα μοναστηριακά κυρίως – τα οποία καλλιεργούσε με επαναστατικές μεθόδους και στη συνέχεια άρχισε να αγοράζει συνεχώς γη. Το 1844 αποκτά από ένα
ξεπεσμένο κτηματία το περιώνυμο τσιφλίκι ‘‘Μπροστένι’’, το οποίο και έκανε ναυαρχίδα των κτημάτων του. Ήταν μια τεράστια έκταση η οποία συχνά πλημμύριζε και καταστρεφόταν η σοδειά. Αυτός όμως με σειρά από αντιπλημμυρικά έργα τη μετέτρεψε στον πιο παραγωγικό κάμπο ολόκληρης της χώρας. Σε κάθε αγρόκτημά του ο δαιμόνιος ηπειρώτης έκτιζε ένα μέγαρο, που δεν συγκρινόταν με κανένα σε μέγεθος και πολυτέλεια. Άλλωστε του άρεσε πολύ η μεγαλοπρέπεια και η ζωή που έκανε ήταν πραγματικά ηγεμονική. Όταν ταξίδευε από το Μπροστένι προς το Βουκουρέστι, τη χρυσοποίκιλτη άμαξά του έσερναν έξι αραβικά άλογα, τα οποία έτρεχαν ιλιγγιωδώς χωρίς και την παραμικρή στάση κατά τη διαδρομή.
Γράφει ο βιογράφος του Ευαγγέλη, Αναστάσιος Γούδας: «Οι οίκοι των Ζάππα εν τω Βουκουρεστίω και εν άπασι τοις κτήμασι αυτών ήσαν “Οίκοι Αβραάμ” και,
ούτως ειπείν, γενικοί ξενώνες πάντων των τε εκ της Ηπείρου και των λοιπών επαρχιών της ελευθέρας και δούλης Ελλάδος καταγομένων…». Εκείνους που δεν
βοηθούσαν οι Ζάππες ήταν οι οκνηροί: «Εργαστείτε όπως εμείς, μιμηθείτε το παράδειγμά μας και είναι αδύνατον να μην γίνεται, με τον ιδρώτα του προσώ-
που σας, πλουσιώτεροι και από εμάς. Γιατί και εμεις ήρθαμε εδώ φτωχοί, άπειροι και αγράμματοι, ενώ εσείς και προστασία έχετε και να μορφωθείτε καλύτερα μπορείτε και οι νόμοι σας προστατεύουν…»
το μέγαρο των Ζάππα στο Μπροστένι, που κτίστηκε το 1857 και δεν υπάρχει σήμερα, ήταν ένα γιγαντιαίο οικοδόμημα, καθαρά ευρωπαϊκού ρυθμού
ο Ευαγγέλης και ο Κωνσταντίνος στον εξώστη του μεγάρου τους. 
η μεγαλοπρεπής άμαξα των Ζάππα έτοιμη για αναχώρηση.
οι φουστανελοφόροι φρουροί του μεγάρου 
η σωζόμενη πύλη της εισόδου στο κτήμα.
πάντα υπό την οδηγία του μακαρίτου Μάρκου Μπότσαρη σε όλους τους πολέμους του Σουλίου. Μετέπειτα επέρασα εις τα Σάλωνα υπό τις οδηγίες του Πανουργιά. Εις
όλους τους πολέμους της Ανατολικής Ελλάδος, Βασιλικών, Θερμοπυλών, Γραβιάς κ.ά. υπό την οδηγίαν του αθανάτου αρχηκαπετάνιου Κίτσου Τζαβέλλα, ως ο επικεφαλής όλων των Βλαχοχωρίων του Σαλώνου, με βαθμό Ταξιάρχου και
ως επικεφαλής των στρατιωτών μου και των στρατιωτών του Πανουργιά […] και διαλύσαν αυτού του πολέμου απέρασα εις την Πελλοπόνησον […]. Η δε σεβαστή μου,
γηραιά μήτηρ, δια προσταγής του Κιουταχή Βεζύρη, στα 1825, αρπάχθη από την οικία μου και εφέρθη σιδηροδέσμιος εις Ιωάννινα, όπου ερρίφθη εις υπόγειον φυλακήν του εκεί νησίου δύο χρόνους, τα δε της οικίας μου σκεύη έγιναν λάφυρα του απεσταλμένου του Κιουταχή ονόματι Καλιμπέη Καστρινού, επι τη ελπίδι του να έβγω εγώ να προσκυνήσω όστις κατεφρόνησα όλα και μητέρα και οικί-
αν και εφύλαξα ακλόνητον τον ιερόν της επαναστάσεως όρκον μου, και τον οποίο θέλω τον φυλλάτη υπέρ της πατρίδος μέχρις εσχάτης μου πνοής».
η υπογραφή του Ευαγγέλη Ζάππα
ΤΟ ΚΟΝΑΚΙ ΤΟΥ ΖΑΠΠΑ, Τρίκαλα
ενδιαφέρον τριόροφο κτίριο, το οποίο σήμερα στεγάζει τον Πολιτιστικό Σύλλογο της περιοχής, ενώ από το 1995 είναι χαρακτηρισμένο ως διατηρητέο ιστορικό μνημείο. Ο Ζάππας με τη διαθήκη του στα 1892 κληροδότησε στο ελληνικό κράτος όλη την ακίνητη περιουσία του (κτήματα και χωριά) τα οποία στη συνέχεια αποδόθηκαν στους αγρότες της περιοχής.
ΝΑΟΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ, Λάμποβο Β. Ηπείρου
Γράφει ο Ευαγγέλης Ζάππας στη διαθήκη του: «Επειδή ο άνθρωπος είναι θνητός και εκ της θείας πρόνοιας δεν του εδόθη η χάρις δια να γνωρίζει την ώρα του θανάτου του, όστις τον επαπειλεί κάθε στιγμήν, δι΄αυτό υποχρεούται να βάλη τα πράγματά του εις τάξιν προτού να φθάση αυτή η ώρα, ώστε μετά την αποβίωση αυτού να μην ακολουθήσουν διχόνοιαι και κρισιολογίαι εις τους συγγενείς του. Βάσει του αναντιρρήτου αυτού λόγου, ο υποφαινόμενος, σήμερον εις τα εξήντα έτη της ηλικίας μου γράφω ιδιοχείρως μου την παρούσαν ημών διαθήκην και λέγω […]. Ο εξάδελφός μου Κωνσταντίνος Χρ. Ζάππας υποχρεούτε να κτίση και ζωγραφίση την εκκλησίαν του μοναστηριού του Τρεμπουκίου, εις την πατρίδα μας Λάμποβο, να διορθώση την περιοχή αυτού, τα δωμάτια και το καμπαναριό». Πράγματι τον πρώτο κιόλας χρόνο μετά το θάνατο του Ευαγγέλη, ο Κωνσταντίνος εκτέλεσε τη βούλησή του και ‘‘ανέκτισε’’ το 1866 το ναό.
ο μοναστηριακός ναός της Θεοτόκου, στο Τρεμπούκι του Λαμπόβου, που ανέκτισε ο Ζάππας
ΖΑΠΠΕΙΟ ΜΕΓΑΡΟ, Αθήνα
πανοραμική άποψη της κύριας όψης του Ζαππείου Μεγάρου
Το 1856, με επιστολή του προς το βασιλιά Όθωνα, ο Ευαγγέλης Ζάππας προτείνει την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, με δική του χρηματοδότηση. Η πρότασή του υλοποιήθηκε τρία χρόνια αργότερα, το έτος 1859, με την οργάνωση των ‘‘Α΄ Ολυμπίων’’, που όμως δεν περιλάμβαναν αθλητικούς αγώνες, αλλά καλλιτεχνικές και βιομηχανικές εκθέσεις. Επαναλήφτηκαν τρεις φορές, μέχρι το 1888. Ο Κωνσταντίνος Ζάππας υλοποίησε έτσι το όραμα του εξαδέρφου του και ανήγειρε συχγρόνως το ‘‘Μέγαρο των Ολυμπίων’’, όπως ακριβώς εκείνος το είχε ονειρευτεί και σχεδιάσει. Το Ζάππειο οικοδομήθηκε μεταξύ 1874 και 1888. Τα αρχικά του σχέδια εκπονήθηκαν από το γάλλο αρχιτέκτονα Φρανσουά Μπουλανζέ, αλλά αναμορφώθηκαν επανειλημμένως, από το δανό αρχιτέκτονα Θεόφιλο Χάνσεν και τον έλληνα αρχιτέκτονα Αναστάσιο Θεοφιλά. Πρόκειται για ένα επιβλητικό ημικυκλικό νεοκλα-
σικό κτίριο, με πρόπυλο κορινθιακού ρυθμού, το οποίο από την αρχή προοριζόταν ως χώρος εκθέσεων των Ολυμπιακών Αγώνων. Το Ζάππειο είναι το πρώτο κτίριο που αναγέρθηκε παγκοσμίως για την εξυπηρέτηση αποκλειστικά των Ολυμπιακών Αγώνων. Ο Κ. Ζάππας διέθεσε και 400 μετοχές της ακτοπλοϊκής εταιρείας του για να χρηματοδοτούνται οι Ολυμπιάδες του.
αεροφωτογραφία του Ζαππείου, στην οποία φαίνεται το πίσω κυκλικό τμήμα του, έμπνευση του Χάνσεν
Οι περιπέτειες του κτιρίου ήταν μεγάλες, αλλά και οι λειτουργίες που στέγασε περισσότερες. Σπάνια εκτέλεσε τον προορισμό του, ενώ παρέμεινε κλειστό και εγκαταλειμμένο επί χρόνια. Στους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες, του 1896, φιλοξενούνται στην κυκλική αίθουσά του τα αγωνίσματα της ξιφασκίας, ενώ στους Β’ Διεθνείς Ολυμπιακούς Αγώνες (1906) η έλλειψη υποδομών και εγκαταστάσεων οδήγησε στη χρήση του ως Ολυμπιακό Χωριό. Εξάλλου από το 1936,
και για 40 χρόνια, φιλοξένησε τον πρώτο κρατικό ραδιοφωνικό σταθμό της χώρας, το ιστορικό ΕΙΡ. Το έτος 1940 χρησιμοποιείται σαν νοσοκομείο, ενώ τον επόμενο χρόνο επιτάσσεται από το γερμανικό στρατό κατοχής. Στην συνέχεια μετατρέπεται σε αποθήκη και κατόπιν σε στρατώνα, ενώ πλήττεται και από βομβαρδισμούς στα Δεκεμβριανά. Μεταπολεμικά συζητείται η κατεδάφισή του. Το 1960 έγινε γενική επισκευή. Η τελευταία ανακαίνιση ήταν εν’ όψει των Ολυμπιακών του 2004. Το Ζάππειο Μέγαρο παρακολούθησε την ιστορία της πόλης των Αθηνών τα τελευταία 120 περίπου χρόνια. Ακόμη και αν οι χρήσεις του ήταν ποικίλες, τελικά αναδείχτηκε σε σημείο αναφοράς για την Αθήνα, δικαιώνοντας κατ` αυτόν τον τρόπο την αρχική βούληση του δωρητή, έστω και κάπως παραλλαγμένη.
το περίφημο περιστύλιο του Ζαππείου, με του ιωνικούς κίονες στο ισόγειο και τις γυναικόμορφες κολόνες στον όροφο
χαρακτικό αγγλικής εφημερίδας του 1888, με τα εγκαίνια του Ζαππείου και τον γυμνό Υμηττό στο βάθος
ENΘYMHMATA ΤΗΣ ΖΑΠΠΕΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑΣ του 1870
Αθλοθέτης της Ολυμπιάδας του 1870 ήταν ο Ευαγγέλης Ζάππας, αν και δεν βρισκόταν πλέον στη ζωή. Οι Ζάππειες Ολυμπιάδες εισήγαγαν το μαζικό αθλητικό θέαμα ως παράμετρο της αστικής ζωής. Σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής τους αγώνες παρακολούθησαν 30.000 άτομα! Συνδέθηκαν κατευθείαν με τους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες, τόσο με την ονομασία τους (Ολύμπια), όσο και με τα αθλήματα τα οποία περιλάμβαναν. Είναι η σημαντικότερη πράξη αναβίωσης πριν το 1896, όταν ο βαρώνος Πιέρ Ντε Κουμπερτέν και ο Δημήτριος Βικέλας (ηπειρωτικής καταγωγής από τη μητέρα του) τους καθιέρωσαν ως διεθνείς.
αργυρό μετάλλιο της Ζάππειας Ολυμπιάδας του 1870, με αθλοθέτη τον Ευαγγέλη Ζάππα
.
δίπλωμα που συνόδευε το χρυσό βραβείο, για καλλιέργεια και εισαγωγή καπνού
εισιτήριο για τους γυμνικούς αθλητικούς αγώνες της Ζάππειας Ολυμπιάδας του 1870
ΖΑΠΠΕΙΑ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΑ
Εκτός από τα δύο φημισμένα Ζάππεια Παρθεναγωγεία, της Κωνσταντινούπολης και της Αδριανούπολης, ο Κωνσταντίνος Ζάππας χρηματοδότησε την ίδρυση και άλλων, στη Πρεμετή, στο Λάμποβο, στη Δρόβιανη, στη Λέκλη, στη Νίβανη, στο Δέλβινο και στο Κηπαρό (όλα στη Βόρεια Ήπειρο), στις Φέρρες της Θράκης, καθώς και στους Φιλιάτες της Θεσπρωτίας. Ο εθνικός ευεργέτης εκτός από τους εξοπλισμούς και τις βιβλιοθήκες που δώρισε στα σχολεία, θέσπισε για τις αριστούχους υποτροφίες για φοίτησή σε ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα.
το Ζάππειο Φιλιατών λειτουργεί σήμερα ως Δημοτικό Σχολείο σε κτίριου που έκτισε το Νηπιακό Επιμελητήριο Μελά
ΟΙ ΖΑΠΠΕΙΕΣ ΧΟΡΗΓΙΕΣ
Οι Ζάππες δεν είχαν μόρφωση, και όπως έλεγε
ο Ευαγγέλης «…είμαστε παντελώς αγράμματοι».
Όμως η ελληνική παιδεία ήταν η πρώτη τους προ-
τεραιότητα. Εκτός από τα εκπαιδευτικά ιδρύμα-
τα τα οποία ίδρυσαν σε ολόκληρο τον ελληνικό
χώρο, στήριξαν και κάθε προσπάθεια που απέ-
βλεπε στον ίδιο σκοπό, όπως έκαναν και όλοι οι
ηπειρώτες εθνικοί ευεργέτες του 19ου αιώνα.
Ο Κωνσταντίνος Ζάππας ήταν χορηγός του τρί-
του από τους οκτώ τόμους του έργου του ηπει-
ρώτη ιατροφιλόσοφου και συγγραφέα Αναστα-
σίου Γούδα, καταγόμενου από το Γραμμένο των
Ιωαννίνων, “Βίοι Παράλληλοι των επί της Αναγεν-
νήσεως της Ελλάδος Διαπρεψάντων Ανδρών”. Ο
συγγραφέας στον πρόλογό του δημοσιεύει μια
επιστολή που έστειλε στον Κωνσταντίνο : «…τω
σεβαστώ φίλω και προσφιλεστάτω συμπατριώτη
κ. Κωνσταντίνω Ζάππα » όπου μεταξύ των άλλων
γράφει: «…όταν φιλούσες, ψυχρός μεν αλλά και
δακρυσμένος, την ψυχρή λάρνακα με τα λείψα-
να του Ευαγγέλη, και εγώ τον αποκαλούσα δίκαια
μέγα ευεργέτη της Ελλάδας, μου είπες να πάψω
να δακρύζω και να μην αποκαλώ ευεργεσίες τα
απλά καθήκοντα […] τον τίτλο λοιπόν του ευεργέ-
τη μου απαγόρευσες από τότε να σου αποδίδω
και μου ζήτησες να σε αποκαλώ απλά φίλο και
συμπατριώτη…».
Στα 1884 ο Κων. Ζάππας ανέλαβε τη δαπάνη της
έκδοσης του έργου του κερκυραίου συγγραφέα
και πρέσβη της Ελλάδας στο Λονδίνο Π. Αρμένη
Βραίλα (1812-1884), “Φιλοθέου και Ευγενίου Επι-
στολαί, ήτοι Σύντομος περί Ψυχής και Θεού Δι-
δασκαλία”. Ο ‘‘Σύλλογος προς Διάδοσιν των Ελλη-
νικών Γραμμάτων’’, γράφει στον πρόλογο για τον
Ζάππα, τον «…μεγαλόψυχο κηδεμόνα της ελληνι-
κής νεότητας», όπως τον αποκαλεί: «Το πόνημα
αυτό οφείλεται αποκλειστικά στην δοκιμασμένη
προς το έθνος αγάπην του πανελληνίου ευεργέ-
τη Κυρίου Κωνσταντίνου Ζάππα, και κυρίως στην
πατρική του πρόνοια για την ελληνική νεολαία. Ο
σεβαστός αυτός άντρας, καθοδηγούμενος από
την πρόνοια αυτή, ανέλαβε την δαπάνη της εκδό-
σεως του βιβλίου, που είναι το πιο κατάλληλο για
την σπουδάζουσα νεολαία και των δύο φύλων ».
η προμετωπίδα του έργου του Πέτρου Βραίλα Αρμένη, με το πορτρέτο του Κ. Ζάππα. ο Πέτρος Βραίλας – Αρμένης ήταν Πρόεδρος της Ιονίου Βουλής, φιλόσοφος και δημοσιογράφος
η αφιέρωση του Αναστασίου Γούδα στον εθνικό ευεργέτη
καρτποστάλ του Ζαππείου, την περίοδο 1900 – 1908
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΖΑΠΠΑΣ, ξυλογραφία, αγνώστου, από το έργο του Π. Β. Αρμένη ‘‘Φιλοθέου και Ευγενίου…’’, 1884
μπίων’’, στην Αθήνα. Η περιουσία αυτή περιλάμβανε εκτεταμένα κτήματα στις περιοχές Τρικάλων, Φαρσάλων και Λάρισας, τις απέραντες αγροτικές ιδιοκτησίες
της Ρουμανίας, το ξενοδοχείο ‘’Αι Αθήναι’’ στο Βουκουρέστι, ατμοκίνητο εργοστάσιο αλευροβιομηχανίας στο Κολοράσι της Βλαχίας, δεύτερο εργοστάσιο οινοπνευματοποιίας στο Μπροστένι, μετοχές ρουμανικών επιχειρήσεων, 30 μετοχές της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος και 30 των Σιδηρόδρομων Πελοποννήσου, μύλους, δάση και οικοδομές στη Ρουμανία – τα οποία και απέφεραν πάνω από 15.000 φλουριά εισόδημα το χρόνο – και πολλά μετρητά.
ΜΕΓΑΡΑ ΖΑΠΠΑ, Λάμποβο Βορείου Ηπείρου
το ερειπωμένο εξωτερικό του τριόροφου αρχοντικού των Κωνσταντίνου και Αθανασίου Ζάππα, όπως είναι σήμερα
ο τύμβος του Ευαγγέλη Ζάππα στο Λάμποβο
Παρά το γεγονός ότι οι Ζάππες μετά την εγκατάστασή τους στη Ρουμανία ουδέποτε επέστρεψαν στο χωριό τους, εν τούτοις όταν πλούτισαν έκτισαν πραγματικά μέγαρα, όπως μαρτυρούν οι παρατιθέμενες εικόνες. Ήταν τριόροφα, με εντυπωσιακή μαρμάρινη είσοδο και περίτεχνα κιγκλιδώματα. Στο υπέρθυρο του ενός είναι χαραγμένα τα ονόματα των Κωνσταντίνου και Αθανασίου Ζάππα. Στην αυλή υπάρχει μνημείο του Ευαγγέλη Ζάππα, με ανάγλυφη τη μορφή του, έργο του γλύπτη Δημητρίου Φιλιππότη, που στήθηκε το 1870.
η υπογραφή του Κωνσταντίνου Ζάππα
Αθανάσιος Ζάππας (1805-1880), αδερφός του Κωνσταντίνου
στο υπέρθυρο είναι τα ονόματα του Κωνσταντίνου και του Αθανασίου
ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΗ ΖΑΠΠΑ
O εθνικός ευεργέτης έλεγε ότι δεν είχε καν μόρφωση και ήταν απλώς ‘‘αυτοδίδακτος’’. Όμως η έκδοση του ανωτέρου έργου αποδεικνύει ότι ήταν ιδιάιτερα καλλιεργημένος άνθρωπος. Το σύγγραμα έχει τον τίτλο ‘‘Κηφήνες’’ και πραγματεύεται θέματα που έχουν σχέση με πρωτότυπες μεθόδους αντιμετώπισης των φυτικών ασθενειών, τις οποίες εφάρμοζε στα αγροκτήματά του στη Ρουμανία. Τα χειρόγραφα έχουν διασωθεί, είναι γραμμένα σε άψογη ελληνική γλώσσα και διακρίνονται για το συντακτικό και τη γραμματική τους. Το έργο κυκλοφόρησε τόσο στα ρουμανικά όσο και στα ελληνικά, ενώ το δεύτερο παρουσιαζόμενο εξώφυλλο είναι από έκδοση με κυριλική γραφή.
ο πρόλογος, στην κορυφή του οποίου ο Ευαγγέλης κατακεραυνώνει, με ένα ομοιοκατάληκτο δίστιχο, τους… τεμπέληδες
το εξώφυλλο της ελληνικής έκδοσης του έργου
το εξώφυλλο της ρουμανικής έκδοσης του έργου
ΤΑΦΟΙ ΕΥΑΓΓΕΛΗ ΚΑΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΖΑΠΠΑ, Μπροστένι Ρουμανίας
Ο Ευαγγέλης Ζάππας πέθανε στο Μπροστένι της Ρουμανίας. Με την τελευταία
παράγραφο της διαθήκης του όριζε ότι «…η ταφή μου να γίνει εις την εκκλησία του Ευαγγελισμού που εγώ έκτισα, στο Μπροστένι, μπροστά από το άγιον βήμα από έξω και μετά τέσσερα χρόνια να γίνει εκταφή και η μεν κεφαλή μου να ταφεί στην αυλήν ή μπροστά από το μέγαρο των Ολυμπίων στην Αθήνα, τα δεοστά μου στην αυλή του σχολείου που ίδρυσα στο Λάμποβο». Και καταλήγει ο ευεργέτης: «…μετά και την διάλυσιν του σώματός μου τα οστά μου να μεταφερθούν και τεθούν στο οικογενει-
ακόν ημών κοιμητήριον εις το χωρίοντης γεννήσεώς μου, πλησίον και κολλητά με τους ποθητούς μου αδελφόν και αδελφήν, επειδή ως ερημίτης εις τα ξένα δεν ημπόρεσα ζων να είμαι μαζί τους, όπως επιθυμούσα…». Πράγματι το σώμα του μεταφέρθηκε στο Λάμποβο, ενώ το κρανίο του «εγκλεισμένον εντός αργυράς θήκης εν σχήματι ναϊσκου…», εντοιχίστηκε κατά το έτος 1888 σε κρύπτη στον τοίχο του εσωτερικού περιστυλίου του Ζαππείου Μεγάρου, την ημέρα των εγκαινίων του.
οι τάφοι, έργα των γλυπτών αδερφών Φυτάλη από την Τήνο, στεφανώνονται κάθε χρόνο την ημέρα μνήμης των Ζάππα, από το Δήμαρχο και τους μαθητές του Ζαππείου Σχολείου
ΤΟ ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΚΟ ΔΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΖΑΠΠΑ
ο γλύπτης Γεώργιος Φυτάλης (1830-1901)
Απόσπασμα από το λεύκωμα με τίτλο «Ευαγγέλης και Κωνσταντίνος Ζάππας, οι αναβιωτές των Ολυμπιάδων» του Ζωσιμαία Σχολή, Ιωάννινα, Ήπειρος
site : zsgiannina.gr